Nawożenie strączkowych

Gatunki strączkowe dobrze zaopatrzone w składniki pokarmowe, zwłaszcza fosfor i potas, a także wapń, znacznie lepiej wykorzystują azot atmosferyczny do budowy ciał białkowych.

Podstawą nawożenia roślin strączkowych są przede wszystkim nawozy fosforowe i potasowe. Niektóre z tych gatunków, a zwłaszcza łubin, mają bardzo silny system korzeniowy, dobrze wykorzystujący trudniej rozpuszczalne składniki pokarmowe (fosfor, potas, magnez, mikroelementy), nawet z głębszych warstw gleby. Dlatego też strączkowe nie zawsze reagują lub słabo odwzajemniają nawożenie mineralne. W związku z tym często potrzeby nawozowe tych gatunków są znacznie mniejsze niż wymagania pokarmowe.

Różne wymagania gatunków

Nawożenie roślin strączkowych należy uzależniać od:

• Indywidualnych właściwości poszczególnych gatunków
• Zasobności gleby w dostępne składniki pokarmowe
• Wielkości spodziewanego plonu.

Nie oznacza to jednak, że roślin strączkowych nie należy nawozić mineralnie. Wręcz przeciwnie – na glebach słabych i piaszczystych nawożenie mineralne zazwyczaj znacząco podnosi plony tych gatunków. Warunkiem jest jednak obecność wody, gdyż jej brak hamuje efekty nawożenia mineralnego i asymilacji azotu.

Termin nawożenia zależy od gleby

Wielkość dawek nawozów fosforowych i potasowych pod rośliny strączkowe zależy od przewidywanego poziomu plonów oraz od zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie. Przewidywany poziom plonowania zależy od stanowiska, na którym prowadzona jest uprawa.

Nawozy fosforowe należy wysiewać jesienią, przed orką zimową. Jedynie na glebach zakwaszonych lepiej je wysiewać wiosną, ze względu na niebezpieczeństwo powstawania fosforanów żelaza i glinu. Wiosenne nawożenie powoduje wtedy, że czas oddziaływania jonów żelaza i glinu na fosforany z nawozów jest krótszy i większa część nawozu zostanie wykorzystana przez rośliny.

Potas najlepiej na wiosnę

Nawożenie potasem na glebach zwięzłych i średnich można bez obaw zastosować jesienią. Jednak na stanowiskach, gdzie uprawia się większość strączkowych (łubiny, groch pastewny), czyli na glebach lżejszych, zaleca się ich wysiew wiosną. Wynika to z ryzyka szybkiego wypłukiwania się tego składnika z gleby pod wpływem wody z opadów zimowych, jeśli potas zastosowany byłby jesienią.

Nawozy fosforowe wykazują największą efektywność w uprawie roślin strączkowych na glebach klas IIIa i IIIb, a także na glebach silnie i słabo kwaśnych, o niskiej do wysokiej zawartości fosforu, średniej potasu oraz niskiej i średniej magnezu, a także w stanowiskach po roślinach zbożowych. Takie pola trzeba nawozić fosforem w pierwszej kolejności. Największa efektywność nawożenia potasem widoczna jest na glebach klas od IIIa do IVb, a także na glebach o odczynie kwaśnym i lekko kwaśnym, o niskiej i średniej zawartości fosforu, średniej potasu oraz niskiej i średniej magnezu, w siedliskach wilgotnych i ciepłych oraz w stanowiskach po 2-3 letniej uprawie zbóż.

Różne wymagania odnośnie odczynu gleby

Poszczególne gatunki roślin strączkowych różnią się znacznie wymaganiami w stosunku do odczynu gleby. Gleby kwaśne, o pH w zakresie od 4,6 do 5,5, które są przeznaczone pod uprawę grochu (także odmian pastewnych) trzeba koniecznie wapnować. Wskazane jest również wapnowanie gleb lekko kwaśnych (pH 5,6-6,5), przeznaczonych pod te gatunki. Wapnowanie może być przeprowadzone bezpośrednio po zbiorze rośliny przedplonowej (pod strączkowe, najlepiej jesienią, tak aby wapno zostało wymieszane z glebą i zareagowało w roztworze glebowym) lub wcześniej, pod inne gatunki w zmianowaniu.

Łubiny, zarówno w warunkach gleb o odczynie bardzo kwaśnym (pH poniżej 4,5), jak w obojętnym (pH powyżej 6,5), bardzo słabo plonują. Dlatego w pierwszym przypadku konieczne jest podniesienie pH gleby poprzez odpowiednie wapnowanie, natomiast w drugim lepiej z uprawy łubinu zrezygnować, wprowadzając w to miejsce groch lub inny gatunek, w zależności od warunków glebowych.

Na glebach kwaśnych występuje zbyt duże stężenie jonów glinu, który może powodować zahamowanie wzrostu korzeni, brak na nich włośników orz słaby rozwój bakterii brodawkowych. Na glebach o niskiej zawartości magnezu (poniżej 2-3 mg/100 g – gleby lżejsze i 3-5 mg/100 g gleby cięższe), przynajmniej 1/3 dawki wapna należy zastosować w formie wapna magnezowego. Na stanowiskach wykazujących niedobór magnezu, ale o właściwym odczynie, należy zastosować nawozy magnezowe (kizeryt, kainit lub siarczan magnezu) w dawce 40-60 kg MgO.

Azot

Rośliny strączkowe, dzięki współżyciu z bakteriami brodawkowymi, korzystają z azotu atmosferycznego. Dlatego łubin żółty, wąskolistny i groch nie wymagają nawożenia tym składnikiem.

Nawożenie azotem wpływa niekorzystnie na efektywność współżycia roślin z bakteriami brodawkowymi. Ponadto rezygnacja z nawożenia azotem, może z jednej strony sprzyjać utrzymaniu równowagi ekologicznej środowiska rolniczego, a z drugiej – uczynić uprawę bardziej opłacalną (niższe koszty całkowite nawożenia). Dlatego też nie zaleca się nawożenia obornikiem roślin strączkowych. Gatunki te słabiej reagują na takie nawożenie, niż rośliny okopowe i kukurydza. Obornik może przy tym ujemnie działać na rośliny strączkowe, powodując ich wyleganie, przedłużenie wegetacji i nierównomierność dojrzewania.

Odczyn wpływa na symbiozę

Czynniki środowiska mają duży wpływ na przebieg symbiozy – należy do nich zwłaszcza odczyn gleby. W glebach kwaśnych ogranicza ją nadmierna koncentracja jonów glinu i manganu oraz deficyt jonów wapnia, fosforu i molibdenu. Zakwaszenie gleby w większym stopniu wpływa ujemnie na proces symbiozy niż na rozwój samych bakterii brodawkowych. Na efektywność symbiozy wpływa dodatnio zaopatrzenie roślin w potas, który sprzyja gromadzeniu węglowodanów, stanowiących materiał energetyczny dla bakterii.

Rośliny strączkowe mają zwiększone zapotrzebowanie na wiele mikroskładników (molibden, żelazo, kobalt, miedź, bor). Molibden i żelazo wchodzą w skład białka – nitrogenazy, enzymu, który ma zdolność wiązania wolnego azotu. Kobalt jest składnikiem witaminy B12, biorącej udział w syntezie hemu (składnika hemoglobiny). Bor odgrywa natomiast ważną rolę w powstawaniu wiązek przewodzących w brodawkach korzeniowych. Jeśli nie zostaną one wytworzone, węglowodany z rośliny nie mogą odżywiać bakterii i następuje ich pasożytnictwo.

Mikroelementy w uprawie strączkowych

Na polach o niskiej zawartości boru i molibdenu celowe jest stosowanie tych składników. Można je stosować doglebowo w formie stałej (B – superfosfat borowany lub boraks, Mo – molibdenian sodowy lub amonowy) lub w formie dokarmiania dolistnego. Najczęściej dokarmia się rośliny strączkowe na początku pąkowania, a dawki nawozów wynoszą ok. 0,04 kg/ha Mo i 0,2 kg B.

Efektywność nawożenia mikroelementami zależy między innymi od warunków środowiska i fazy rozwojowej roślin w momencie. Nawozy dolistne stosuje się w 300 l/ha wody, a oprysk wykonuje w godzinach rannych lub wieczorem na wilgotne rośliny. Molibden ponadto można stosować w formie dodatku do nitraginy przy zaprawianiu nasion (5-10 g molibdenianu sodu lub amonu), bądź dolistnie w czasie oprysku roślin przeciw chorobom lub szkodnikom. Jeśli stan roślin wskazuje na niedobory składników pokarmowych (np. chlorozy), można zastosować wieloskładnikowe nawozy dolistne, zwłaszcza na glebach o odczynie obojętnym, gdzie pierwiastki, jak mangan i bor przechodzą w formy trudno rozpuszczalne.

Uprawa roślin sprzyja aktywności życia biologicznego gleby (dobre zacienieine). Stosunkowo silny system korzeniowy przyczynia się do rozluźnienia warstwy podornej i tym samym ułatwia głębsze ukorzenianie się roślin następczych oraz wzbogaca glebę w azot i substancję organiczną. Po zbiorze łubinu żółtego pozostaje od 3,5 do 5 t/ha suchej masy resztek korzeniowych łącznie ze słomą, a w niej 100-140 kg/ha K₂O, 60-70 kg/ha N, 30-50 kg/ha P₂O₅, 25-60 kg/ha CaO, 10-20 kg/ha MgO.

Źródło: na podstawie „Nakarmić w normie i na czas” autorstwa Księżak i Kęsik, IUNG Puławy; Strączkowe w mistrzowskiej uprawie – Top Agrar Poradnik Eksperta.

Dawki fosforu i potasu zalecane pod groch (kg/ha)

Dawki fosforu i potasu zalecane pod łubin wąskolistny (kg/ha)

Dawki nawozów wapniowych